A gdyby tak można było po prostu sprawić, że pieniądze pojawią się same na koncie? Okazuje się, że nie tylko można tak zrobić, ale też, że tak zwana kreacja pieniądze jest współcześnie dość popularną praktyką. Co sprawia, że jest ona możliwa? Czy może być szkodliwa dla gospodarki?
Kreacja pieniądza przez banki jest pojęciem dla wielu osób dość niejasnym. W końcu instynktownie wyczuwamy, że pieniądze nie powinny pojawiać się w gospodarce samoistnie. Mimo to jest to zjawisko faktycznie istniejące. Warto dowiedzieć się o nim na tyle dużo, by rozumieć, o co w nim chodzi.
Co to jest kreacja pieniądza? Definicja
Kreacja pieniądza jest procesem zwiększenia podaży pieniądza przez bank centralny lub banki komercyjne. Ilość pieniądza w obiegu znacząco się zwiększa, a ilość towarów i usług w gospodarce nie rośnie aż tak szybko.
Ta różnica powoduje w perspektywie czasu konsekwencje, nie zawsze korzystne. Wyróżnia się pierwotną i wtórną kreację pieniądza.
Pierwotna kreacja pieniądza
Pierwotna kreacja pieniądza odbywa się za pośrednictwem banku centralnego. Może on po wprowadzać do obiegu dodatkowe pieniądze poprzez udzielanie kredytów innym podmiotom oraz nabywanie aktywów, np. obligacji rządowych. Skarb Państwa najpierw emituje obligacje, a bank centralny je kupuje. Oba działania nie wymagają rezerw finansowych. Tworzy on nieistniejące wcześniej zasoby budżetowe.
Wtórna kreacja pieniądza
Wtórna kreacja pieniądza jest z kolei związana z bankami komercyjnymi. Te instytucje udzielają kredytów innym podmiotom gospodarczym. Mogą to robić za pomocą środków zdeponowanych na kontach klientów, ale mogą też wykorzystywać utworzenie wkładu pochodnego. Polega to na udzieleniu pożyczki bez pokrycia przez pieniądze, przetrzymywane w rezerwie obowiązkowej.
Jak działa kreacja pieniądza przez banki centralne?
Banki centralne emitują pieniądze w postaci gotówki i wpłacają ją na rzecz jednostki gotówkowej. To jeden z ich sposobów kreacji pieniądza. Do tego:
- udzielają kredytów bankom komercyjnym,
- emitują znaki pieniężne,
- skupują dewizy i obce waluty.
Wszystkie te operacje banki centralne wykonują za pomocą wykreowanych pieniędzy. Nie są one dla nich wydatkiem, ponieważ nie korzystają ze zdeponowanych wcześniej środków. Instytucje te tworzą nieistniejące wcześniej zasoby finansowe w celu zasilenia nimi innych uczestników rynku. Świadczenia socjalne również często pokrywane są przez nieistniejące wcześniej pieniądze. Problem polega na tym, że kiedy na rynku pojawia się ich coraz więcej, coraz mniej można za nie kupić. To zjawisko nazywane jest inflacją i jest silnie powiązane z kreacją pieniądza.
Jak działa kreacja pieniądza przez banki komercyjne?
Banki komercyjne udzielają kredytów podmiotom gospodarczym przy pomocy zdeponowanych środków. Są to np. lokaty i konta oszczędnościowe (wykorzystywane najczęściej przez osoby, które dysponują budżetem inwestycyjnym na poziomie 10 000 złotych). Warto wspomnieć, że duża część środków tych banków to też pożyczki zaciąganie w banku centralnym, które również pochodzą przecież z wykreowanych pieniędzy. Często pożyczki udzielane są bez pokrycia w realnie istniejących pieniądzach. Dochodzi wtedy do kreacji pieniądza.
Bank najpierw udziela kredytu, tworząc środki „z powietrza”. Okazuje się, że nie musi on posiadać pieniędzy na udzielenie kredytu, bo może je po prostu wykreować. Teoretycznie nie różnią się one niczym od środków zdeponowanych w banku.
Do czego prowadzi kreacja pieniądza? Podsumowanie
Kreacja pieniądza z jednej strony uważana jest obecnie za proces konieczny. Gospodarka szybko się rozwija, a zatem potrzebne są nowe pieniądze w celu pokrycia nowych towarów i usług. Kiedy bank centralny wyczuwa zbliżający się kryzys, kreuje jeszcze więcej pieniędzy poprzez zakup aktywów.
Nadmierna kreacja pieniądza prowadzi do inflacji. Ten mechanizm zachodzi wtedy, kiedy pieniędzy kreowanych jest więcej, niż potrzebnych do pokrycia wzrastającej gospodarki. Mówi się, że inflacja to ukryty podatek i jest w tym trochę prawdy. Kreowane pieniądze sprawiają, że coraz więcej płacimy choćby za jedzenie w sklepie.
Instytucje finansowe mają więcej pieniędzy, co powinno przekładać się na dobro obywateli. W rzeczywistości kreacja tych środków często powoduje wzrost cen. Jest to w pewnym sensie pożyczka, którą spłacamy właśnie poprzez wyższe koszty utrzymania. Wysoka inflacja może znacząco utrudnić funkcjonowanie wszystkim uczestnikom rynku. Tworzy środowisko korzystne dla instytucji finansowych, ale trudne dla obywateli.
